Beslissingen nemen is de kern van leiderschap. De wijze waarop leidinggevenden tot besluiten komen, bepaalt niet alleen de prestaties van hun organisatie, maar ook de cultuur, motivatie en innovatiekracht binnen teams. Wetenschappelijke inzichten vanuit de cognitieve psychologie, sociologie, neurowetenschap en organisatiekunde tonen dat besluitvorming een veel complexer, gelaagder proces is dan louter rationele analyse.
Beluister hier de podcast “Lean Leadership” met Maarten en Caroline.
De rationele laag: logisch en gestructureerd
Als leidinggevenden voor een keuze staan, beginnen ze vaak met de rationele laag. Ze proberen logisch na te denken: wat zijn de feiten, welke opties zijn er, welke gevolgen zijn eraan verbonden? Ze gebruiken hulpmiddelen zoals SWOT-analyses, risico-analyses of scenario’s om hun gedachten te ordenen.
Maar zoals onderzoek van Herbert Simon liet zien, werken mensen met beperkte tijd en informatie vaak niet toe naar de perfecte oplossing. In plaats daarvan kiezen ze voor een optie die “goed genoeg” is.
Rationeel denken is belangrijk, maar het is niet alles. Zeker onder druk of in complexe situaties schieten we snel door naar andere lagen.
De emotionele laag: het gevoel als richtingwijzer
Onder de rationele laag speelt iets subtielers mee: gevoelens. Soms voel je al voordat je iets hebt geanalyseerd welke keuze “goed” of “verkeerd” voelt.
Emoties zoals vertrouwen, angst, enthousiasme of twijfel sturen ons denken. Antonio Damasio toonde aan dat emoties essentieel zijn om keuzes te kunnen maken: zonder emotie blijf je eindeloos wikken en wegen.
Voor leidinggevenden is het belangrijk om emoties niet weg te drukken, maar ze te herkennen en er wijs mee om te gaan. Een goede leider weet zijn of haar gevoelens, en die van anderen, te lezen en bewust in het besluitvormingsproces mee te nemen.
De sociale laag: de invloed van de omgeving
Leidinggevenden nemen hun beslissingen niet alleen. Ze staan midden in een netwerk van collega’s, medewerkers, klanten en andere belanghebbenden. Wat anderen vinden, verwachten of hopen, weegt vaak mee, bewust of onbewust.
Soms helpt het om verschillende meningen mee te nemen, bijvoorbeeld door collega’s actief te betrekken. Dat kan leiden tot betere besluiten en meer draagvlak. Maar er schuilt ook een gevaar: als iedereen te veel op elkaar afgestemd raakt, kan er groepsdenken ontstaan, waarbij kritische stemmen verdwijnen.
Leiderschap vraagt dus om een balans: openstaan voor anderen zonder jezelf kwijt te raken.
De waardengedreven laag: trouw blijven aan wat belangrijk is
Sommige beslissingen gaan verder dan wat logisch of sociaal handig is. Ze raken aan persoonlijke of organisatiebrede waarden. Integriteit, rechtvaardigheid, duurzaamheid, respect — deze principes geven richting, zeker als rationele of emotionele signalen tegenstrijdig zijn.
Een leider die een samenwerking afwijst omdat het botst met de kernwaarden van de organisatie, maakt een keuze op deze laag. Waarden helpen koers houden in moeilijke tijden.
Maar het vergt moed: waarden zijn niet altijd zichtbaar meetbaar, en een waardengedreven beslissing kan op korte termijn tegen commerciële belangen ingaan.
De existentiële laag: keuzes die raken aan wie je bent
De diepste laag in besluitvorming gaat over identiteit en zingeving. Soms dwingen beslissingen leiders om na te denken over wie ze willen zijn, wat ze belangrijk vinden in het leven, welke verantwoordelijkheid ze dragen voor anderen en voor de toekomst.
Beslissingen op deze laag raken aan existentiële vragen: “Wat wil ik nalaten?”, “Wat betekent het om in deze positie te staan?”, “Welke bijdrage wil ik leveren?”
Hier ontstaat leiderschap dat niet alleen effectief is, maar ook betekenisvol.
